پېژندنه

په نړۍ کې اسلام هغه دين دی چې د علم او پوهې په اړه یې ځانګړی تأکید کړی دی. اسلامي فلسفه د ژوند په ټولو برخو کې د عقل او وحې پر بنسټ ولاړه ده. وحې هغه الهامي لارښوونې دي چې د الله تعالی لخوا رسولانو ته کېږي، او عقل د انسان د فکري وړتیاوو څخه دی چې د څېړنې، پوهاوي، او کشف لپاره کارول کېږي. اسلام د وحې او عقل تر منځ یو همغږې اړیکه رامنځته کړې، او د دې دین لارښوونې انسان هڅوي چې د نړۍ رازونه وپلټي او د الله تعالی د مخلوقاتو د جوړښت په اړه پوهه ترلاسه کړي.

په قرآن کریم کې د "اقرأ" کلمه چې لومړۍ وحي وه، د لوستلو، زده کړې او د علم د ترلاسه کولو لپاره د انسان د هڅونې څرګنده نښه ده. دغه امر د دې پیغام لري چې د انسان پرمختګ د علم او پوهې سره تړلی دی او زده کړه د مسلمان د ژوند یوه بنسټیزه فریضه ده. همدا راز، په اسلامي روایتونو کې د "طلب العلم فریضة على کل مسلم" حدیث د هر مسلمان لپاره د علم زده کول یوه ضروري دنده ګڼي. دا ټینګار ښيي چې اسلام د ساينس او تجربوي علومو ودې ته پراخه دروازه پرانستې ده.

ساينس، له بلې خوا، د طبيعي نړۍ د پېښو د نظم، قوانینو، او جوړښت د پېژندلو علم دی چې د مشاهدې، تجربې، او د منطق په اساس جوړ شوی. دا علم د انسان د ذهني او تجربوي هڅو نتیجه ده، چې د بشریت د ژوند د کیفیت د ښه کولو لپاره اړین دی. له همدې امله، د اسلام او ساينس اړیکه یوازې د مذهبي او فکري اړخونو ترمنځ نه، بلکې د بشري ټولنې د عمومي پرمختګ لپاره یو ستر فرصت دی.

په دې ليکنه کې به موږ د اسلام او ساينس په اړه د اصلي نظرونو تفصیل وکړو، د اسلامي تمدن په ساينسي پرمختګونو لنډه کتنه وکړو، د قرآن کریم او ساينس ترمنځ د اړیکو بېلګې وړاندې کړو، او په پای کې به د نننۍ اسلامي نړۍ په ساينسي پرمختګ کې موجود حالت او امکانات تحلیل کړو.

د اسلام او ساينس تاريخي او نظري اړخونه

په اسلام کې د علم او پوهې اهمیت

اسلام د علم زده کړې ته ستر اهمیت ورکړی دی. قرآن کریم د لومړۍ وحې په توګه د “اقرأ” (ولوله) امر کړی، چې دا د پوهې ارزښت څرګندوي (العلق 96:1-5). همدارنګه، حضرت محمد صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: "طلب العلم فريضة على كل مسلم" (علم زده کول په هر مسلمان فرض دی) [الترمذي، حدیث 74].

دا ټکي څرګندوي چې اسلام نه یوازې د ديني علومو زده کړه بلکې د نړۍ په اړه د حقیقي او تجربوي پوهې ترلاسه کولو ته هم لوی اهمیت ورکوي.

د اسلامي تمدن ساينسي پرمختګونه

په منځني پیړیو کې، اسلامي نړۍ د علم او ساينس په ډګر کې له پام وړ لاسته راوړنو برخمنه وه. دا دور د "اسلامي ساینسي انقلاب" په نوم یادیږي. د دې دورې ځینې مشهور عالمان عبارت دي له:

• ابن سینا (980-1037 میلادي): د طب، فلسفې او فزیک په ډګر کې یې پراخې څیړنې کړي دي. د هغه کتاب "القانون في الطب" تر څو پېړيو د نړۍ په طبابت کې د معياري مرجع په توګه کارول کېده.
• الرازي (865-925 میلادي): د کیمیا، طب او فلسفې له مشهورو پوهانو څخه دی چې ډېری تجربوي میتودونه یې رامنځته کړل.
• الخوارزمي (780-850 میلادي): د الجبر او ریاضیاتو بنسټ ایښودونکی، چې د اوسني الجبرا مفکورې یې وړاندې کړې.
• البتاني (858-929 میلادي): د فلکیاتو یو له غوره ریاضیدانانو څخه و چې د کایناتي پدیدو په اړه یې دقیق محاسبات کړي دي.

دغه عالمان په خپلو علمي کارونو کې د قرآن او حدیث له ښوونو څخه الهام اخیستی او هڅه یې کړې چې د تجربې او مشاهدې پر بنسټ نوي علوم ومومي (Nasr, 2006).

د قرآن کریم او ساينس ترمنځ اړیکه

قرآن کريم د نړۍ په جوړښت، کائناتو، ژوند، او انسان په اړه د حیرانوونکو حقایقو یادونه کوي چې له وروستیو ساينسي موندنو سره سمون لري. څو بېلګې:

• د کائناتو پراخوالی:

ﭧﭐﭨﭐﱡﭐ ﲿ ﳀ ﳁ ﳂ ﳃ ﳄ ﱠ _{الذاريات: ٤٧} ژباړه: "آسمان مو په ځواک جوړ کړ، او په حقیقت کې موږ یې پراخوو."

دا آیت د کائنات د پراختیا د نظریې سره سمون لري چې نن ورځ د بیګ بینګ نظریه په ساينس کې منل شوې ده (Kurt, 2014).

• د انسان د رامنځته کېدو مرحلې:

ﭧﭐﭨﭐﱡﭐ ﲅ ﲆ ﲇ ﲈ  ﲉ ﲊ ﲋ ﲌ ﲍ ﲎ ﲏ ﲐ ﲑ ﲒ ﲓ ﱠ _{المؤمنون: ١٢ - ١٣} دا آیت د انساني وجود د ابتدايي حجرو په اړه څرګندونې لري چې په معاصره بيولوژي کې هم اثبات شوې دي.

نننی حالت

نن ورځ د اسلامي نړۍ ساينسي پرمختګ

په معاصره زمانه کې، اسلامي هېوادونه د ساينس او ټکنالوژۍ په برخه کې د پرمختګ هڅې کوي، خو بیا هم په نړیواله کچه وروسته پاتې دي. د دې نشتوالی په عمده توګه د تعلیمي نظام کمزورتیاوې، د پانګونې کموالی، او ځینې ټولنیزې او سیاسي ستونزو پورې تړلی دی(UNESCO, 2020). په ځینو اسلامي هېوادونو لکه سعودي عربستان، متحده عربي اماراتو، ترکیې، او مالیزیا کې د ساينسي څېړنو او تکنالوژۍ مرکزونه پرانیستل شوي چې يو څه پرمختګونه يې هم کړي دي.

د اسلامي نړۍ د ساينسي پرمختګ لپاره سپارښتنې

• د تعلیم او څېړنو د پانګونې زیاتوالی.
• د ساينس او ټکنالوژۍ په برخه کې نوښتونه او تجربې هڅول.
• له اسلامي ښوونو سره د ساينسي مفاهیمو د همغږۍ زیاتوالی.
• نړیوالو څېړنیزو همکاریو ته پراختیا ورکول.

پایله

اسلام او ساينس د پوهې او زده کړې دوه اړخونه دي چې یو بل سره متضاد نه بلکې مکمِّل دي. اسلامي تعلیمات د ساينس د ودې او د نړۍ د اسرارو د پیژندنې لپاره د خلکو هڅونه کوي. په اسلامي تمدن کې د ساينسي لاسته راوړنو تاریخي شواهد دا ښيي چې د دین او علم ترمنځ همغږي ممکنه ده او باید دوامداره وي. د معاصرې اسلامي نړۍ لپاره دا مهمه ده چې د ساينس او ټکنالوژۍ په پرمختګ کې پراخې پانګونې وکړي ترڅو د بشري ژوند کچه لوړه کړي او د نړیوال پرمختګ برخه شي.

حوالې

1.       Nasr, S.H. (2006). Islamic Science: An Illustrated Study. World Wisdom, Inc.

2.       Kurt, A. (2014). Quran and Modern Science. International Journal of Scientific & Engineering Research.

3.       UNESCO. (2020). Science Report: Towards 2030. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

4.        Dallal, A. (2010). The Origins and Evolution of Islamic Science. Cambridge University Press.

ادامه لري...